Sagaing ramṭhen, Kani peng Alayhcun(အလယ်ကျွန်း) khua ah umhmun khuarmi SAC ralkap le Pyusawthi 50 umnak camp cu, PDF ṭangrual phu hna nih May 10 zinglei ah kan kah hna i kan laak khawh, tiah PDF-KLG nih cathanh an chuah. May 10 zing sml 7:00 hrawng ah KLG PDF၊ MPDF၊ DRPA၊ KPDF1၊ KGF၊ M&K The Boy၊ KCRF Chindwin Dragon၊
PDF (မြင်းခြံ)၊ Yinmarbin Local PDF၊ Chindwin Guerrilla, Alpha Special Force၊ Triple Two၊ MTOF၊ Yuma Fighter PDF၊ Biata Brother-PDF(ဗျတ္တညီနောင်), Dragon Brothers Task Force (DBTF)၊ Spring Guerrilla Platoon(နွေဦးပျောက်ကျားတပ်စု)၊ Kani peng Pah Kah Phah le tualchung PDF hna i bawm in an kah hna i an camp an laak khawh, tiah theih a si.
Camp an laak dih hnuah SAC ralkap nih Helicopter hmang in an kah hna , Kani Shwesikhungtaw( ရွှေစည်းခုံတော် ) phura ah umhmun khuarmi SAC ralkap pawl zong nih hriamngan in an kah ve hna, tiah theih a si. Kahdohnak ah DRPA in ralkap pakhat hliamhma a pu, SAC ralkap lei in a thimi le aa hliammi cazin an langhter rih lo. Credit; The Chin Post
Thawngdang Rlchap>>>><<<<< Sakta Dothlennak Tuanbia: 1. Biahmaiṭhi>><< Nihin bantuk in Sakta tuanbia chimnak caan tha ka hmuh ca ah lung lomhnak tampi ka ngei. Nihin i ka chim ding hi ka khomh khawh tawk tuanbia a si ca ah ka chim khawh lomi siseh, ka palh sualmi a um ahcun amah nih a phanh tawk te a si tiah nan rak ka ruah thiam naklai a hmasa ah chim ka duh.
Pakhatnak ah chim ka duhmi cu nihin tiang dothlennak tuahnak caan ṭha a kan petu kan Pathian cung ah lung lomhnak tampi ka ngei. Kan hlawh atlin tiang Isreal mi hna na dirpi bang in rak kan dirpi rih ko sawh tiah a pakhatnak ah chim ka duh. A pahnihnak ah nunnak thap tiang in kan ram le dinfelnak a dirkamhtu kan ralkap hna nan cung ah a sangbik upatnak kan pek hna.
Cun, dothlennak ah thazaang chuah in nifatin tei a rialmi Vaurawng nan cung ah upatnak kan pek hna. Hi bantuk hi a foi mi a si lo. Cucun, dothlennak ca ah phaisa ngeih chunh a thawhmi dothlennak a dirhkamhtu nan zapi cung ah le Sakta hrinsor; dothlennak ca ah phaisa a thawhmi vialte si hna seh, a pum aa pe vialte zong upatnak kan pek hna.
2. Khua tlaknak, Sakta khua hi Sakta mi kan pipu nih an chimnak ahcun luancia 1410 hrawng in rak thlakmi a si an ti. Sihmansehlaw, Lai tuanbia ṭial thiam nih cun 1500 ah a si lai tiah an rak ti. Hi bantuk a si ca ah Sakta khua an tlak kum hi kum 500 in kum 600 kar si dawh a si ti khawh a si ca ah chan in tuak ahcun chan 25 fai hrawng a si kan ti khawh. Senthang peng khua tlak hmasa hna ahhin Sakta, Khuapi le Phaizong te pawl hi an si an ti, Sakta hi an rak tlak kaa ahcun nihin i Sakta ahkhin silo in River tiva chak i a ummi Din timi hmun ahkhin an rak um.
Cukaa an rak um lio ah “A chak te ah kan i thial lai” ti kha Sakta holh in “A sakta” tiah an rak tinak in “Sakta” tiah khua min hi a si lan tiah an ti. Cucu nihin mi tam u nih cohlanmi a si. Nain, acheukhat kan pipu hna nih cun Sakta cu Tuluk ram i kan i ratpi mi min a si e, an ti ve. Din in cun a chakte ahcun an i thial lengmang i nihin ahcun Sakta cu a foinak in sang thum khan ah kan um ti khawh a si. Khuathar cu Bualfiang ti a si i, Motor lam orh ah a um. Khuahlun cu sang hnih khan ah ṭhen a si i, Haukaa le Khuachung ti a si.
Sakta hi Mirang an kai hlan ahcun Lai khua lak ah a ngan pawl a si an rak ti i, kan pipu le nih an chimnak ahcun Zokhua, Halkha, Thantlang le Sakta hi a rak ngan i, arak i tia pahmi, arak ṭhawng ngai ve mi an rak si. Khua ramri hi a rak kau ngai an ti i, tuanbia ṭial thiam pawl nih cun Mirang an kai hlan ahhin Buanlung te pawl zong khi Sakta ram a si an ti .
3. An i uknak tuanbia, Sakta ah a rak bawi hmasabik hi Famcum phun an rak si. Famcum bawipa nih a rak uk hna lio ahhin a ukmi pawl nih cun an rak thawh i, na kan uk ca ah zeidah kan in pek lai tiah an rak hal. An bawipa nih an nu cu zeidah ka ti lai arak ti tikah an nu cu thlano a rak theih lio te arak si ca ah “vokvun” arak ti hna. Vokvun cu Sakta mi nih cun ukman akhun can ah an rak pek.
Sihmansehlaw, caan a rauh tikah Famcum bawipa nih cun vokvun lawng a duh ti lo in a zam a lak hna. A zam uakdeuh in a lak tik hna ah mipi cu an thin a rak chia i, ral hmanh ven tung lo ah an rak ti i, an bawipa cu an rak phuah. Caan tlawmpal a hung kal tikah Khuapi khua ah an kal i, Sawmhal pa Mangthar hrin Bawi Al an va put i, Sawmhal nih a uk lan hna.
Hikaa zawn ah kan hmuh khawhmi cu Laimi/Chin mi kan tuanbia ahhin kan pipu hna nih hin zaukphung an rak hmang timi a si. An rak hmannmi hi ramkhel biafang in kan chim ahcun “democracy” kha arak si. An bawipa Famcum pa cu an duh ti lo ca ah an phuah khawh mi cu “people power” arak ṭhawnning kha kan hmuh khawhmi a si. Khatte lei ah, mipi lungrualnak kha alang. Hihi Chin khua tampi zong ah a ummi a si ve. Nihin Chin mi zong nih kan pipu hna nih an rak hmanmi hi kan duhmi le Panlong Conference ah kan pa le nih min an rak thut hnawhchan zong a si ti kha athar in vun chim ṭhan ka duh.
4. Mirang donak, Chin ram ah Mirang an kai, 1890 kum lio i Mirang fak pi in a rak dotu chung ahhin Sakta hi an rak i tel i, mi ralṭha Sawmhal bawipa Pu Van Hmung nih a rak hruai hna. Mirang pawl cu Gangaw lei in an rak kai i Lamtuk khua an phanh hlan ah Pu Van Hmung te nih cun an rak kah hna i, 9/1/1890 ni Lt Foster an thah. Cu hnu zong ahcun an doh thiamthiam hna i Ruavan khua pawng ah Mr. C.H.P Wetherell (Police) cu a thah. 24/12/1890 ni ah Duffader pa an thah rih. Cun, 30/12/1890 ni ah Gurkha ralkap pakhat le Kawl mi lam hruaitu pahnih zong an thah ṭhan hna.
1891, January 1 a phak tikah Halkha in Sakta lak ding ah Capt. Carnegy le a ralkap 135 nih Sakta cu tuk ding ah an rak kal hnawh hna i, Sakta nih thawng an rak theih cia cang ah raldeu sak in thiva ah an rak bawh hna i an kah hna. Cukaa hmun ah Gurkha ralkap pa 2 le an thah leng ah pakhat zong an hliamh. Cu hnu cun Mirang nih cun an det hna i, Sakta nih cun Haukha ralhruang in an rak kah hna i, cukaa hmun ahcun Hau Khar nih Lt. James R.E a lu ah a khen i, a rak thi.
Cu ti i, Sakta nih an thah hna ruang ah mirang cu an thin a rak phawh tuk hna i, 1891 Feb 1 ah Sakta cu an khangh leng ah an thlaici vialte an rak duahmahpiak dih hna. Hi ruang ah Sakta mi cheukhat cu Gangaw lei ah ral an zaam hna i, nihin tiang Gangaw khuate hrawng ah Sakta holh a hmangmi an tampinak khi a si . Sakta bawipa Van Hmung cu an rak tlaih i, Senthang peng le Zotung uktu ding ah an rak kalpi. Sihmansehlaw, Van Hmung nih cun Mirang kut in thihnak cu mah kut in thih a ṭha deuh arak ti ca ah Khuapi khua haukaa ah namte in arak i chunh i, miphun le ram ca ah a nunnak a rak pek.
5. Lairal le Sakta Khua
Mirang nih in 1892 in Lairam cu an rak lak dih i, ram uk bawi hna cung ah thu in uknak an rak ser. Phundang in ram ukbawi cu ram an uk ter ko hna nain, an bia an ngaih lo ahcun an rak phuah hna. Sersatnak le tukthah ruang ah Laimi pawl cu an lung arak fak ngaingai ca ah dothlennak tuahding khua an ruat ko cang. Hi bantuk caan lio te ah ralpi pakhatnak cu rung tho i, Mirang nih German doh ding ah ” Pa vialte nan kal dih lai” an rak ti hna. Hi bantuk thil tete ruang ah Laimi nih Mirang cu doh ding ah Halkha Sangte bawi Van Mang nupi Ṭial Nawn, Sakta bawi Ral Dun le Zo Khua bawi Khar Mang hruainak in Sakta khua Pu Ral Dun inn ahcun 1917 October 30 ah ton pumhnak an rak tuah.
Ral thawhding ningcang le dundan le 1917 December 1 ah ral thawh ding tiah bia an rak chah. Laimi pawl nih ral thawhding an khanmi cu Mirang theihter lo ding an rak ti nain, biaknak lei cawnpiaktu Laimi Saya pakhat nih a saya le Carson le Laura sinah Sakta mi timh tuahnak cu a chim hna. Cu ti a chimhmi cu an rak i zumh lo nain, Halkha nih Sakta in ton pumhnak a dih hnu pi ah an tlun pah ah Buang ah Caw a zuami Mirang kuttang um Kala pawl an rak nam hna ruang ah Halkha khua pawng khua hna nih Mirang nih kan khuakhaan an kan theih ko cang hi ta tiah an rak ruah i, an umnak hmun in ral an tho cio hna. Cu ti a si ca ah Mirang pawl zong nih cun biaknak lei upa bia cu biadik a si kha an hung hngalh ve ca ah Lai ral cu a chuak.
Hi lio tan Lai ral thawh lio ahhin Halkha, Naa bual, Hniarlawn, Farrawn, Bualtak, Mangnu, Zokhua, Congthia, Buanlung, Dongvaa, Senthang, Zophei, Lautu vialte nih Hakha khua i a ummi mirang ralkap 26 cu kahding ti a rak si. Nain, an i timh loning in thil a kal tikah Falam in Mirang ralbawm ralbawi 4 le ralkap 350 an phak ca ah Lairal cu an rak sung__ Khuacheu khat cu ralram zong an phan manh lo ti, a si. Cu ti Lairal an thawh ruang ah Mirang nih a dotdot in an tuk ṭhan hna.
Mirang nih Pu Ral Dun inn meeting tuahnak in Lairal aa thawk ti an theih hna ca ah Sakta kahding an rak kal i, Ral Dun, Ral Dum, Ral Bawi le Sawm Ung hruaimi Sakta mi nih cun an rak kah hna. Sihmansehlaw, an hriamnam aa thlau tuk ruang ah Sakta nih cun an rak tei hna lo leng ah Ral Dun le Sawm Ung cu an rak tlaih hna. Mi tampi cu an lung a rak dong i, Mirang cu an rak rem hna nain, Ral Dum le Ral Bawi nih cun Mirang rem cu an rak duh ve lo ca ah ramtang ah hriam an rak tlai i, ral thli in an rak kah tawn hna_ tupung an tho.
6. Mi ralttha Ral Dum le Ral Bawi, Ral Dum le Ral Bawi hi ramtang ah hriam an tlaihnak a sau tikah ei awk din awk an ngei tawn lo i, a thli te Lunghau khua an rualchanh nih rawl an rak chanh tawn hna ti a si. Cu ti i, an um dan cu Sakta Mang Bik nih Mirang sinah ah a phuan hna ca ah Mirang vuanthok Thomson cu ralkap he an hung ra, fung pahnih kan tlai lai an rak ti.
Sakta kha an phan i, An pu Ral Dun cu an auh i, na fale an umnak na kan chimh lo ahcun kan in tlaih lai an rak ti. Ral Dun cu thong atla bal a si cang ca ah a al ngam ti hna lo i, Ral Dum le Ral Bawi tlaih awk ahcun khua cu an khan. Ral Dum le Ral Bawi cu nan pa Ral Dum nih ka tar cang i, ngasa ka haw, surchep hna sehlaw tiah ka phorh hna seh tiah Lunghau a phan i a chim tiah an ti hna tiah Ral Dun fa Tial Ceu le Lian Cung cu a hei chim ter hna.
Ral Dun nih hin Mirang pawl cu tiva ah a bawh ter hna i, Ral Dum le Ral Bawi cu an unau pahnih he cun minung pali tin, tiva ahcun zaan ahcun sur cu cho cheh in an rak cheh, ti a si. An cheh cuahmah lio ahcun arak bawmhtu hna Thomson ralkap nih cun an rak zuan hnawh hna i, an rak tlaih hna ti a si. An pahnih in an tlaih hna i, Ral Bawi le Ral Dum cu thahding sual phawt “death sentences” an pek hna i,
Shwe Bo ah an rak kuat hna nain Ral Bawi cu kum 7 hnu ah an thlah ṭhan i, Ral Dum tu cu kum 10 hnu ah an thlah ti a si. Ral Dum cu Mirang nih kan thah cang lai an ti i, a lu an rak kongh. Sihmansehlaw, biasiaherh an chim ter i, a bia nih Mirang pawl lung a let ter hna ti a si. Ahnu ah Ral Dum cu Sakta a phak ṭhan tikah fa a ngei i, a fa min ah “Phungki” tiah a sak. A sak hnawhchan cu thahding tiang in “Lu konghmi” ti a si .
7. Biatlangkomh, Sakta tuanbia ah pakhatnak ah kan hmuh khawhmi cu Sakta ah democracy uk phung an rak hman i, mipi thazaang hmang in uknak ṭha lo uktu an rak phuah hna timi kha a si. Hihi nihin dothlennak i kan hmuitinh pakhat cu a si ko. Pahnihnak ah kan hmuhmi cu Van Hmung hruaimi an rak ṭhawnnak kha a si. Lairam le Lai miphun ca ah dinfelnak ṭanh in a nunnak tiah a rak i la ngammi paralṭha Van Hmung a si.
Lairal ah cawnding kan hmuh chapmi cu Lai ral cu Lai tuanbia ah ahmasabik ramkhel conference a si an ti i,pengtlang ṭanh lo in ral pa pakhat kha doh ṭi ding ah “i funding hnatlaknak” an rak ngei kho. Hihi nihin Chin ram sernak zong ah kan char ṭhan aherh. Kan pipu hna i an rak fimnak ruang ah hnatlaknak cu an rak ngei kho hna nain, dalan le zuu an rak din ruang ah an i timhni 1917 December 1 ah ral cu an rak tho ti lo. Cu ti bantuk a si ruang ah Hakha ah a ummi Mirang ralkap 26 cu an rak tei kho lo.
Ral Dum le Ral Bawi dirhmun kan zoh tik zong ah dinfelnak an ṭanh i, miphun ca dothlennak an rak tuah hna nain, dalan ruang ah an umnak an rak thei hna. Ahnu ah an rak tlaih hna i thong tiang an rak thlak hna. Hihi Sakta tuanbia dalan voi hnihnak a chuah ruang ah a si ṭhanmi a si. A tlangpi in chim ahcun, Sakta pupa hna hi dinfelnak an rak duh ruang ah do an rak thleng, mipi ca ah an rak nung, Lairam le Chin ram sersiamnak ah nun an rak pe.
Hi bantuk tuanbia hi Laimi/ Chin mi nih i uang in kan pupa hna kehneh zul in kan lim rih lomi kan dothlennak lohma ca ah zuam chin ko hna usih. Kan tei cang a nai cang. Thinghmui san caan hramh san caan a si, kan hme peng lai lo. Kan tei caan a phan deng cang. Note: (Vaurawng Zunthil tlangaunak i ramdang Sakta khuasa nih $ 100,000 an thawh lio biaruahnak ah chim ding ka rak i tialmi a si, video ahcun a tawinak in ka chim i, a ca in tling deuh rel a duhmi ca ah ka rak tar). By- Salai Chan Bik Ceu
Be First to Comment