Chin Mino Pahnih Hna Cu Nupi Thit Rawldangh Puai Ah Thah An Tong, An Ruak Bak An Phawh Hna
Sagaing ramtthen, Tamu peng Myotit khuapawng lamkam ah Chin mino pahnih ruak cu April 24, zinglei ah hmuh a si. Thah a tongmi hna cu Teiyang khua mi Ko Sun Min – kum-20 le Ko Thang Ko Gin- kum-25 an si. April 23 ah khuadang ah pumpululh an chuih i, zaanlei ah Phailin khua ah an hawi le tthitum puai kal an tim, Phailin khua phaklai Tanan khua le Myotit khuakar ah thah an ton hi a si.
An ruak cu motor lampi he tlawmpal aa hlatnak hmunah hmuh a si i, an ruak pawng ah cun pistol kuan zun 5 hrawng hmuh a si. An ruak cungah cun an lu, keng le an hnak ah tukveknak hma hmuh a si. An ruak cu mizawphor motor he an khualei ah an phurh hna, mizei nih an thah hnami a si theih a si rih lo. Credit; The Chin Post
Relchap; April 23 zaanlei 4:30pm hrawng ah Lungcuai le Lamtuk khua karlak ah sml 1 chung kahdohnak a chuak. “Hramhram in uknak lak a si hnu ah SAC ralkap nih thazang tampi in an rak luh hi a voihnihnak a si cang” tiah CNA biachimnak nawl a ngeitu Salai Htet Ni nih Mizzima ah a chim. A tu kahdohnak hi CNA le CDF-Hakha fonh in an kahmi hna si i kahdohnak hme tete nifatin ngawt in a chuak ko nain a ruang tampi ruangah thawngthanh colh khawh a si lonak hi a si tiah a chim.
February thla chung zongah SAC ralkap thazang 200 hrawng Kalay in Hakha lei ah an rak kai i Kalay-Hakha lam cungah CNA le mipi hriamtlai phu hna nih voi tampi an bawh (ambush) hna i SAC ralkap 100 hrawng an thi tiah Salai Htet Ni nih a chim. SAC ralkap thazang a cheu hrawng lawng Hakha khua an lut kho. Hakha in Gangaw lei ah an ṭum ṭhan i thazang an i chap ṭhan hnu ah Hahkha lei ah an rak kai ṭhan hi a si.
Falam in Hakha lei ah a voikhatnak thazang 200 in eidin a rak chanmi SAC ralkap mawṭaw 27 le tanks 2 cu February 27 in March 7 tiang CNA le CDF nih voi 15 an bawh (ambush) hna caah meng 41 aa hlatmi cu zarh khat leng an rak rau. The Chinland Post
Relchap; Aking Mi Vawlei le Vawleipi Huap Vuleipi Ni Sunlawi. ✍✍Kan Umnak Vawleipi Sunlawih nak le Upat Peknak caah April 22 cu: INTERNATIONAL MOTHER EARTH DAY timi KANNU VULEIPI Ni Sunlawi camtuak asi lai. Hi Sunlawi Ni aa sersiam ning le Kawlram ah Ralhrang Anasin hram athlak hi pehtlaih nak an ngei. 1962 ah Ni Vung nih Ralhrang uknak hram a thawk camtuak bak ah Vawleipi ahnih dih tu Cauk pakhat a rak chuak. American Mifimnu Rachel Carson nih ṭial mi Cauk asi.
Amin ah “Silent Spring” “A king Mi Paucan” ti asi. Arunrun in a buin vate rual an thih tawnmi a hlathlai nak ah a ṭialmi Cauk asi. ✍✍ Vate rual an thihnak Aruang a kawl tikah, Cinthlak mi le thlairawl ah hmang mi rungrul thahnak sii ruangah asi tiah Ms. Rachel Carson nih ahmuh. Silenr Spring Cauk cu: Ram 24 ah uk 500000 an zuar. An chan ah zuar bikmi Cauk pakhat asi. Thilnung ramnung le pawngkam aapeh tlai ningcang, Pawngkam a thurhnawmh nak le Ngandamnak hna aa pehtlaihnak Cauk pi asi. Vawleipi kha hmuhnak thar he fimnak pakhat achap tu Cauk asi.
✍✍Cu caan lio ah asican mi Thli thurhnawmhnak, TI thurhnawmhnak, Vulei thurhnawmhnak le Pawngkam Thurhnawmhnak vialte nih Ngandamnak an hnursuan ning kha hmuhsak awk ah, American Mipi 22 million nih 1970 April 22 ah dai tein Duhnak langhternak (Sandah Piahnak) cu an tuah. Cu an tuah Ni April 22 chirhchan in Vuleipi Ni aa siam I aa thawk ve.
✍✍1990 lio ah cun ram 140 in mipi 200 millions nih Vuleipi Ni cu Sunlawi ngai in le hlunghlai ngai in an rak tuah. Vawleipi zong nikhat hnu nikhat an linh chin lengmang. Thli, Ti, Vulei le Pawngkam zong a nthurhnawmh chin ve. A thianghlim mi Energy Electric dat le MEI kan herh timi tlangtar in ram 184 le Pawngkam zohkhenh kilventu bu 5000 nih Vuleipi Ni cu 2000 kum ah hlunghlai ngai in an rak tuah. Mipi relcawk lo nih millions in an telpi hna. Vuleipi Ni le Pawngkam Thianghlimnak kong he pehtlai in ram 174 ah bu dirh asi cang. Pawngkam zohkhen kilventu bu 17000 leng an um cang. Kum fatin minung Million 1000 leng nih Vuleipi Ni cu tuah zungzal asi.
✍✍Kumkhat hnu kumkhat in Vawleipi a linh chin lengmang. Cucu khamh awk ah UN hruainak in 2020 kum dih hnu cun Vawleipi a linh nag degree cu 1.5°C lawng karhseh tiah an I zuam. 2022 kum zong ah COP26 timi Program in an thawk ṭhan. Ramkip nih UN ah Climate Change timi khuacan aathlennak le Global warming timi Valeipi aling nak in kumzual in chanchuah awk ah Phaisa tampi thawh cio asi. Vawlei Mi fimthiam hna hlathlai ning le chimh ning ahcun, Vawleipi a linh nak Degree cu 1.5°C siloin 3.2°C tu ah akarh deuh lehlam.
✍✍Vawleipi alinh tertu bik hi Lung Meiholh asi. Tuluk hi Lung Meiholh tambik ahmang tu asi. Tuluk he Sipuazi a tuah mi Ralhrang Mah zong Lung Meiholh a hmang mipa asi ve. Rahrang Ni Vung le Vuleipi Ni aa pehtlai bantukin, Vawleipi linhnak le MAH aa pehtlaih thotho. Tuluk ram le Tuluk nih Sipuazi an tuahnak ram poah ah Lung Meiholh lawng an hmang caah Vawleipi alinh ter bik tu Thlalang Inn in achuak mi alinh mi dat tambik chuahtu zong Tuluk thotho asi tiah Writer News nih 2022, February ah khan thanhca an chuak.
✍✍Vawleipi ah Lung Meiholh tambik a chuak tu le ahmang tu cu Tuluk asi. Lung Meiholh man le Sipuazi zong Tuluk kut ah aum IEA timi Vawleipi huap Engergy phu nih an chim. Vawleipi nih hmang mi Lung Meiholh 1/3 cu Tuluk hmang mi asi. Cucaah Tuluk he I hawikom cu Ralhrang uknak chansaunak lawng asilo. Vawleipi rawkralnak le chan tawinak asi. American le Nitlakram hna he I hawikom ahcun, Vawleipi le kan ram damnak, a lamkip hunchonnak le duhdin nun he chantlung Nunnak asi ve. Kan ram le miphun rum veseh,fim veseh, ti duh ahcun American le Nitlakram he I hawikomh ding bak si. Kawlram uktu vialte nih (Kanpi Suh le Kan Party NLD telin) Tuluk an komh hi cu ram le miphun dawtlo asi caah tu dirhhmun hi kan phan ve bak ko.
✍✍Tuluk cu an hawikom ramdang ah Lung meiholh Sehzung tampi an sak rih. Shanram Pinlong ah Cangcelh ek le Lung Meiholh Sehzung nganpi an sak ve. Pawngkam thurhnawm tertu, Vawleipi linhter tu, Vawleipi a rawkral tu, an si lawng siloin, ngandamnak hnursuan tu le chantawi tertu bak asi ko. Ram vialte nih Lung Meiholh sehzung an khar. Tuluk nih an tuah chin ve. Khuacan a hman lomi le khuacan linhnak zawrter awk ah Lung meiholh hmang hrim lo ding tihi Vawleipi tlang au asi nain, Tuluk nih an buar zungzal.
✍✍RAmeircan nih Lung Meiholh sehzung 290 cu 2010 – 2019 ah an khar / an hrawk cang. Sierra Club timi Pawngkam zohkhenh Kilvennak bu nganbik mi ah kawlnu rian ṭuan tu aum. Daw Yuyu Thein asi. Lung Meiholh a cohlan baklo tu asi. Kawlram ah Lung meiholh sehzung a tam deuh deuh ah, Vawleipi le Khuacan linh tertu, khuacan hman terlo tu, Carbon (C) tampi a chuak lai. Ram an phawng lai. Acan lo ah sining kel lawnh in TI an lian lai. Thingram an hmawng bak nak Kachin ram hmanh, ram phawng ah a chiah tu Ralhrang Rallokap an si.
Vawlei hram thawk in samh ballo mi, Pathian kutzung ning tein aum mi thingkung ramkung vialte cu Ralhrang MAH te nih pakhat hmanh tang loin an hau dih hihiar ko. Vawlei le khuacan linhnak dai ter awk ah, khuacan I thlen ti lo nak ding ah Thingkung ramkung hi abiapi bik asi nain, Thli lakah Carbon an phan thotho ahcun aa hlei lemlo tiah Mifim hna nih an ti. Vawlei le minung hi saupi nung awk kan ṭha ve ti lai lo. Mah TEI le thluk cu Pawngkam damnak le chansaunak asi rih hi aw? By; Joseph R. Thang