Rang pahnih cit in khualtlawn aa timmi pawl Khua chung um buin nan tuan khawh dingmi rian kongah ka lung nan hring cang???

Rang pahnih cit in khualtlawn aa timmi pawl… Dohthlen nak ah kaa tel ve lai a timi pastor thawk in INGO le NGO in zung riantuan vialte Intelligence i hmanmi dahlo paoh Liberated Area ah rak chuak cio ulaw rian kan tuan ti hna lai. Khua chung um buin nan tuan khawh dingmi rian kongah ka lung nan hring cang???

Dictatorship na hmang nan ka ti ahcun Ok ka cohlan. Arm Revolution a si caah dictatorship zong a herh ve. Amah belte kan hmanmi Dictatorship hi mizapi harnak a petu siloin dohthlennak kan teinak ding a si lai. A ngamh lomi i din uh. A pom lomi nih kan doh uh. Dohthlennak ah General meeting tuah in mi tam deuh duhnak ti lengmang kha a ngah lo. By_ Salai Aung

Union Day le Dohthlennak. Thaizing 12 February 2022 cun, a voi 75th Union Day caamtuak ding a si. Miraang nih luatnak a kan peknak hrampi Panglong Hnatlaknak (Panglong Agreement) minthut ni kan phan hoi lai. Phundang in kan chim ahcun, Kawlram cu 12 February 1947 ni ah miphun phun (4) fonh nih catlap cung minthutnak in ser mi ram a si kan ti khawh. Cucaah Kawlram tuanbia ah a biapi taktak mi ni le caan a sinak le caamtuak pehzulh in tuah a sinak zong a si.

Cu Panglong hnathlaknak ah thil biapi (9) a um, a hlei in a biapi mi (5) nak: Miphun phun 4 i fonh in ram khat kan ser ti lai, nain kanmah le kan ram cio ah kanmah tein kan i uk lai; kanmahte in khuakhan lairelnak nawl kan ngei lai, timi le (7) nak: kan ser ti mi rampi cu Zauk phung (Democracy) in kan uk ti hna lai, ti an si. Sinain hi Panglong Agreement tawlrelpitu Gen. Aung San cu uknak tlaih a duh mi le mifir teifiak pawl U Saw le a hawile nih 19 July 1947 ah an thah rarau i tlangcung miphun cu Chiandeih thonginn chung ah a kan thlak.

1962 in U Ne Win nih a van kan rialdip chinchap tikah kan temtuarnak a hung zualhma chin. Panglong Agreement pa (5) nak zong hnawmbawm ah a kan hlonhpiak i nihin tiang kan char kho rih lo. Cuti cun 1941 ah General Aung San dirh mi, Burma Independence Army (BIA) nih ram mizapi duhnak upat le hmaizah in zumhtlak in ramrian tuan a rak i hmaitlak mi cu hramhram uktu thah mi thisen nih a fanh i an limhaang zong a fanh chih.

Nihin tiang Gen. Aung San telh in hruaitu pakua: Lieutenant-General Smith Dun, General Ne Win, General San Yu, General Thura Tin Oo, General Thura Kyaw Htin, Senior General Saw Maung, Senior General Than Shwe le Senior General Min Aung Hlaing ti’n a kan hruai chung ah, General Aung San le Karen miphun Lieutenant General Smith Dun chan dahlo, thanhrum uknak in ram mi huat mi ram ralkap ah an can lawng si loin, rumnak in sifahnak ah, ceunak in muihnak ah, thiamsannak in cawnnak ngei lo ram ah a kan pilpitu hruaitu thalo ah, tiah “min sak” an si.

Hi haotu paruk: Gen. Ne Win, Gen. San Yu, Gen. Thura Kyaw Htin, Snr-Gen. Saw Maung, Snr-Gen. Than Shwe le Snr-Gen. Min Aung Hlaing hna nih Kawlram mi thisen hmai an zah awk le tlangcung miphun kan nuhrin nawlvo a kan chuh mi pin ah, ramchung minung awkhlawk dirhmun tiang harsa in a kan chiah mi siseh, rampi humhaktu ding ralkap zong ram minung ca ah uico tluklo fihnung ralhrang ah a cantertu an si hi, an ningzah awk ngai a si.

Anmah pawl ruangah Union Day nih a chuahpi ding mi theipar kan zun kho rih lo. Nihin kan tuah mi dohthlennak zong hi, 1947 kum lio kan pupa hna biakam le an hnatlak cia mi lak than ding ah an keneh zulh in khel mi tu a si; a thar a si lo. Union Day camtuak pehzulh in an tuah nain a chung muru hnatlak mi a kan tuahpiak duh hlei lo caah le, hramhram uknak ngol hlei an timh lo caah 1988 ah lam cung chuak in kan doh than.

Zei a sawt lo, minung 10,000 fai thisen nih Kawlram a kholh thiam. Culawng hlah, Gen. Saw Maung nih uknak a lak chap bei i a min philh lonak ah ti ko usih, 1989 ah kan ram min tiang in a thlen! Burma (Union of Burma) timi Mirang pawl sin in luatnak kan rak lak tinak kan min cu Myanmar (Union of Myanmar), tiah an thlen diam ko. Dr. Lian H. Sakhong nih, ‘Myanmar’ hi khoika in dah a rat ti mi a luannak tihram pi taktak hi, AD 1044 lio hrawng in rak thawk cang mi a si, a ti. Kawl pawl an siangpahrang hmasabik a si mi Anawrahta pennak thawk in an rak hman cang mi cu, “Buddabata Myanmar Lumyo”, tihi a si.

Buddha biaknak a bia mi na si ahcun, Myanmar miphun na si lai. Na miphun Myanmar a si ahcun, Buddha biaknak na bia lai {to be a Myanmar is to be a Buddhist, to be a Buddhist is to be a Myanmar}, ti kha a si. A fawinak cun, kan miphun min tiang thlenter an kan timh mi khi a si (Thawng Tha Lian S, tial mi chirhchan). Dohthlennak: Union dirhnak hrampi hnatlak ningin ram ai hruai khawh lo tikah tlangcung miphun hriamtlaih in dohthlennak tuah kan i domh.

Miphun dang cu um rih seh, kanmah miphun zong, 1961 ah Pu Hrang Nawl hruainak in Chin Liberation Army (CLA) ti’n kan i thawk i 1988 ah Chin National Army/Front (CNF/A), tiah nihin tiang ralhrang kan doh lan. Chin Liberation Army (CLA) min in hriam rak tlaih lio ah kan unau Mizo miphun ralkap MNF he tangrual in U Ne Win thi le lalaang pawl an phomh hna i India ram ah Mizoram le Kawlram ah Chinland (Chin State) vialte an rak lak/uk khawh. Phundang cun, caan zeimawzat chung Chinram cu a luat mi ram (free nation) ah an rak ser khawh, luatnak an rak pek khawh.

Atu bantuk dirhmun kan phak nolh cu, Ne Win nih India cozah tlaitu Mrs. Indira Gandhi tonnak a ngeih i ramchung tapung dohti ding hnatlaknak an ngeih hnu in kan pale miraltha a kan fimhlawmpiak hnu in a si kan ti khawh. Cuticun, Pu Hrang Nawl le CLA ralkap hna nih Chinram luatnak caah an tuanmi an lo hma cu rak ban a si. (Thawng Tha Lian S bia chirhchan). Sinain a thi thai maw, thi nemmam hlah 1988 in CNF/A kan pale nih a phuhlam pah in a lohma baan neh an zulh i atu tiang dohthlennak an tuah.

Nihin ah cun Chinland Joint Defence Committee ti’n- CDF -Dai, CDF-Hakha, CDF-Hualngo, CDF-Kanpetlet, CDF-KKG, CDF-Lautu, CDF- Matupi, CDF-Mindat, CDF-Paletwa, CDF-Thantlang, CDF-Tonzang, CDF-Zophei, CDF-Zotung, CNF/A, CNO/CNDF, MPC/CDF Mara le ZFU/PDF Zoland ti’n kan tho i kan pupa hna phuhlam le lohma baan domh in siangrual tein kan tho ti cang. Atu bantuk in Chin miphun lungrual in ralhrang kan doh ti lio ah Chin State kan pen khawh kan ti bang, tutan dohthlennak zong a hlawhtling hrim lai.

Zeiruang ahdah hnupil awk kan that ti lo, nemnem thlaih awk kan that ti lo ti ahcun, kan ram a rawk, kan miphun a rawk, kan nunphung, caholh le biaknak tiang a rawk tuk cang; tutan ah kan tei lo cun anmah Kawl miphun nih a kan dolh dih lai, cucu GZ nih kan ruah khawh lo bik mi a si. Caholh le Nunphung: 1886 ah Kawlram Miraang pennak tang a tlak kha a si, sinain kannih Chinmi cu kanmahte in kan i uk rih.

A hnu ceo ah a rem in an rak kan rem i Miraang pennak chung kan luh kha a si. Anmah caholh zong a kan serpiak. Laimi nih Laica ngeih hram kan i thawk hi, 1897 Surgeon Major A. G. E New Land/ D. J. C. MacNabb, B. Sc, 1891 hna thawngin Laica a keuh kha si i ralhrang uknak chung kan luh hnu 1964 ah U Ne Win nih tang 4 tiang cawnnak a rak onh. A rau loh, 1982 kum ah amah lila nih Laica cawng ti hlah u, miraang cawng cang u a ti hui i kan Laica a kan thahpiak.

Mah hlan 1966 ah hramhram in Kawlca le Kawlholh cu rampi hman mi ca le holh ah a ser kha si. Sianginn ah cawnmi Miraang (English) in tial mi cauk pawl cu Kawlca in an hun thlen ruangah, tanghra tiang pha kan fale nih miraang carel kan thiam thai lonak zong hi a si phah. Kum caan saupi hnu 2013 Thein Sein cozah nih tlangcung miphun kan caholh cawnnak a kan vihpiak than, sinain sianginn leng lawng ah a ngah.

2015 NLD a hung kai hnu 2018 ah sianginn chung ah cawnnak nawl kan van ngei kan ti nain, tang 1-3 tiang ca lawng a si fawn. Cuticun kanmah le kan ram cia, kanmah le kan lo cia ah kan nuhrin holh cawnnak nawl hmanh ngei kho lo in kan um. Cun a voihkhatnak bik Chin Cozah – Chin Affairs Council nih 1949 March 17 ah minsenthut in ceih mi kan nunphung sunlawihnak Chin Kum Thar (THO) zong a kan thahpiak i nihin tiang kan ngei kho hlei lo. Kan nunphung vialte an hrawh dih.

Kanmah ram cia ah an duh mi paoh ah an cin khawh nain a ngeitu kannih cu ram le lei kong ah nawlngei loin a kan chiah. Kan vawlei cia ah zalong le nuamte in Pathian biaknak biakinn saknak nawl kan ngei kho lo; inn saknak nawl zong kan ngei kho lo; kan phun cia vailam tung hmanh 30 lengkai a kan phurpiak cang. Sinain Pura vial cu an duhnak hmun paoh ah an kan chiahhnawh. Rev. Thawng Za Cin nih, “Chin State um milu zat 478,801 (2014) kan si, Kawlram pumpi Kawl biaknak pura hi million 8 a si.

Cucaah Kawl biaknak pura khi pakhat tete in tlai hna sehlaw Laimi hi minung pakhat hnu pakhat in kan deng (rial) hna sehlaw cu hmanh ah Kawl pura a hlei rih lai, a rak ti bal. Hika kan tuanbia tiang ah a lang mi cu, miphun pakhat sinak (identity) kan ti mi Biaknak, Nunphung, Holh le Ca kha thah an rak timhpiak mi hi tlangcung mi nih hriamtlaih in kan dohnak cu a si – kan ca, kan holh, kan nunphung le kan biaknak a tlau cun miphun kan tlau ding kan hngalh caah a si.

Kan theih zungzal ding mi cu, nihin ah kan miphun nih kan doh mi ral hi mithmuh ral lawng si lo in mithmuh lo ral zong kan doh chih. Cucaah tutan The Spring Revolution (Pau dohthlennak) ah a thu sawh ding kan si lo. Hi Pau Dohthlennak cu Min Aung Hlaing nih uknak a fir 1 February 2021 ni in thawk a si i hi chung ah minung 1500 lengkai nunnak a liam, 10,000 lengkai tlaih le hren an si. Kan inn le lo hi 1,500-2,000 kar a ciam. Hi vialte ruah tikah hnupil awk kan tha lo, kan mithmuh ah kan temtuar lawng si loin, mithmuh lo in kan temtuar mi hrim celh chuak ti lo. Cucaah hi dohthlennak ah siangrual in Union Day muru theipar phak tiang hmaifong ding kan di ti’n…. By- Salai C. Twintwin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *